EThere are those who are vehement in their assertion that politics is for lawyers, which is not necessarily accurate. The Sangguniang Panlalawigan is a showcase of varied professions synergizing themselves in the formulation of ordinances. This variation of personal inclinations works well for the City. The occasional bickering is always to be expected in the Legislative Body, as it is composed of different people with different opinions. When there is no such ripple, that's the time to opine that something is wrong, as it might be made into a stamping pad. So far, the local SP has been functioning the way it should, although observers have noted that there are a few who dominate the floor every time a debatable issue arises.

Among the incumbent Lawmakers, Councilor Bebiano Mutia Inting (BMI) stands out when it comes to financial matters. It is not surprising that he has been given the Chairmanship of the Appropriations Committee.

These are excerpts of an interview that took place in “Nangutana Lang” on February 6 (DYRD-ZD) when, once again, the Certified Public Accountant proved that when it comes to money matters at City Hall, he is the best source of information.

LMP: You are the Chairman of the Committee on Appropriations. Sa matag-lugar nga akong nahibaw-an, ilabi na sa Pilipinas, ang maong komitiba is the most powerful. Sa ato pa, gihatag kini kanimo, tungod kay misalig ang imong mga kaubang Magbabalaod sa Sangguniang Panlungsod? Husto ba ang akong panahum?

BMI: Tingali, tungod kay ako ang ilang gitugyanan sa maong committee. Sa first two terms nako, miyembro ko kanunay aning komitiha. In fact, in my first term, Vice Chairman ko. This committee is not new to me. Isip usa ka Certified Public Accountant, dili ko maglisod pagsabot sa mga figures with regards to the budget of the City.

LMP: Atong balikon paghisgot kining atong budget. Pulido na ba, ready for implementation?

BMI: Ang budget was presented to the Council, and has been approved without objection, gawas niadtong insertion. It was an ordinance, giving the Mayor the authority to hire contractuals and professionals. Ila kadtong gi-question, but as far as we are concerned, once it was already appropriated, it goes with it the authority to use the said funds. Kon mo-appropriate kita for contractuals, the authority is there to utilize the funds in hiring these people. Amo lang gi-define ang maong authority aron maklaro. Dili kadto insertion, amo lang gi-elaborate.

LMP: Sa pagkakaron, klaro na gyod kaayo. Dili na kaha na ma-question sa sunod?

BMI: It was already approved, but still subject for review sa atong Sangguniang Panlalawigan. Naa pa kita'y 30 days nga maghulat sa ilang tubag. Among gisultihan ang among kauban sa Konseho nga, “You can question this sa Sangguniang Panlalawigan, kay subject for review man ang tanang ordinances.” Anyway, naaprobahan na ang P529 million pesos nga budget. Dako-dako ni by 80 million pesos, compared sa 2013.

LMP: Sa paghimo ug budget sa Dakbayan pananglitan, unsa'y mga parameters, criteria nga gisubay kon duna man galing?

BMI: Naa kita'y mandated nga budget, nga kinahanglang i-provide sama sa, 20% development fund sa IRA (Internal Revenue Allotment). That would be set-aside purely for development and infrastructures. Ang 5% alang kana sa gender development. Naa usab kita'y limitation sa atong loan obligations. There are also mandated councils nga kinahanglan i-apil sa appropriations. Ang personnel services, bisan ug wala'y ga-occupy sa maong position, gahinan gihapon kana ug budget. At the end of the year, mahimo kanang savings, ug ihatag sa mga empleyado as bonus.

LMP: Pila ‘to ang bonus nga gihatag sa mga empleyado sa City Hall sa miaging December?

BMI: P50,000 pesos.

LMP: Sa ato nga budgeting pagkakaron, unsa ang gigahinan ug kinadak-ang kantidad?

BMI: In terms of percentage, 35% is for personnel services, 36% for operating expenses like repairs, maintenance, supplies, 14% is intended for capital outlay, and the 15% is for other services like social services, Senior Citizens, scholarship.

LMP: How about education?

BMI: Naa kita'y dakong budget for education kanang SEF (Special Education Fund). Atong hinumduman nga sa atong realty tax, magbayad kita ug 2.1% for the assessed value. Ang 1.1% adto kana sa realty tax, ug ang 1% is for SEF. Ang magbuot sa budget niana mao ang atong School Board. Ang last year nga SEF, diha man to'y sobra pag-assume sa atong Mayor, gipanagaan niya ang tanang eskwelahan ug P200,000 pesos for repair tungod sa kalamidad nga atong nasinati.

LMP: Pila ka eskwelahan ang na-involved niini?

BMI: I think, mga 24 schools. Mga public elementary and secondary schools lang tanan. Ang major repair pagahimoon karong summer vacation.

LMP: At the start of this term, diha'y pamahayag ang atong City Administrator, nga kuwang kuno ug kwarta ang Tagbilaran. Kon ikomparar sa pagsugod ug karon, duna ba'y dakong kalainan?

BMI: That was the controversial statement sa atong City Administrator, kay pag-assume sa renda sa pagagamhanan, daghan kaaayo ang naningil. So, gatuo sila nga nahurot ang kwarta, kay nganong wa mabayri. Niadtong panahuna usab, wala pa mahuman ang turn-over. Wala pa kahatag ug financial statement ang Accounting Department kay June 30 pa man ang cut-off. Diha pa'y gihimo nga special audit ang COA (Commission on Audit), aron ma-determine kon pila gyod ang kwarta. But in fairness, our City Government is very liquid pagkakaron. In fact, late October of last year, nipasa kita ug supplemental budget amounting to P40 million pesos out of surplus. Pagka-December, nipasa na pod kita ug laing supplemental budget, pero out of savings nato sa current appropriation. As of now, we have a cash deposit of more than P400 million pesos. Although, wa pa ko'y idea kon pila ang payables nga charge sa City, kay wala pa man kita kadawat sa year-end financial statement. Gawas sa mga utang nga wa pa mabayri nga anha kuhaon sa cash-on-hand, naa po'y mga continuing appropriation, nga gi-appropriate for capital expenditures, like infrastructures, nga wa pa madapat. Amo pa kanang tan-awon kon kinahanglanon pa ba, otherwise, i-realign nato sa laing projects nga mas necessary.

LMP: Unsa ang estado sa atong City Hall karon, kanus-a sugdan ang renovation niini?

BMI: Atong gi-by-phase ang renovation. Ang first phase mao ang atop, ni-undergo na kana ug bidding. Sa pagkakaron, human na ang program of work, ug mikantidad kini ug P4.8 million pesos. With regards to the façade, naa'y changes, but the overall structure of the building would still be the same. Hopefully, mahuman na ang atong City Hall karong tuiga.

LMP: So, pagkakaron wala'y problema sa financing. Just for the sake sa atong mga katawhan, asa man gyod maggikan ning kwarta gawas sa buhis ug IRA. Unsa pa may laing mga tinubdan sa ato nga mga igasto alang sa Dakbayan?

BMI: For this year, ang atong IRA is P262 million pesos. Our real property tax is P21 million pesos. Ang estimated nga collection from business tax, amusement, etc. is P151 million pesos. Ang fees, clearances, permits, nag-estimate pod kita ug P61 million pesos.

LMP: Sa imong experience bahin niining estimated expense, mosibo ba gyod?

BMI: Akong naistorya si Atty. Bungabong, ang atong former City Treasurer, mahitungod sa among target kon na-meet ba. Ingon niya, dili gyod kono mosibo. Naa'y mga gamay'ng deperensya. Mao nang at the last quarter of the year, ang tanang expenditures are subject for collection, aron tan-awon kon na-meet ba. Naa'y uban nga dili mahatag bisan ug budgeted kay wala kaabot sa projected income.

LMP: Bahin niining collectibles sa mga negosyante nga wala hatagi'g permit sa miaging administrasyon, approximately, pila gyod ang kolektahonon?

BMI: Dako kaayo. For two years alone, naa kita'y collectibles nga P74 million pesos, wala pa'y labot niini ang sa miaging mga tuig. Maayo na lang kay napasar na nato ang Compromise Payment of Tax Liability. Apil na ni ana ang mode of payment, ug mga adjustments, especially, sa business tax. Diha'y uban nga gi-question ang assessment, kay para nila, dako ra. Ang Executive Department nag-gama na ug mga implementing rules bahin niini. Hopefully, this year, makobra na nato tanan. Daghan ang nibayad, pero wala gidawat kay naa'y mga lapses. For example, wala ni-follow sa setback rule. Dili mahimo nga mao kadto ang i-rason kay unfair sa mga gabayad.Pabayron gyod ni sila, and we will craft another ordinance kon unsaon pag-penalize niadtong wala mo-setback.

LMP: Talking about compromise, lisod kaayo kon usa lang katawo ang molihok. Pananglitan, I am the Mayor, unya gihatag nako tanan; mabo-ak akong ulo on how to do things, nga lain-lain ma ning mga kasoha. Maayo gyod ‘tong aduna'y guidelines, at least osibo o mo parehas lang.

BMI: Mao na'y usa sa gidugayan sa pagpasa sa maong ordinance, kay ang among kauban sa Council, gustong mangayo sa listahan kon kinsa ning mga tawhana. In the first place, wa pa mi kahibawo, although diha na'y niduol, kay sa listahan sa P74 million pesos (2 years), dili tanan ang qualified. Naa'y uban ana nga dili lang gyod gustong mobayad, ang uban wa ta kahibawo kon buhi pa ba, kinahanglang i-assess pa ang maong lista. So, dili gyod mi kahatag sa exact figure, kon pila, ug si kinsa ning mga tawhana. Ang sa amo lang, kon mohatag mi, unya mao'y aprobahan, and later on naa'y apil nga wala sa lista, mahimong unfair na hinoon sa uban. Anyway, makapangayo man ‘ta ug report after sa deadline, which is scheduled on March 31. By April, anaa na'y lista kon kinsa kadtong naka-avail, unsa ang mga circumstances underlying nga ni-qualify sila, ug kon pila ang na-compromise.

LMP: Kana ra bang butanga lisod kaayo nga dali-dalion. It really takes time pag-istudyo.

BMI: Yeah, kay kon moingon sila nga wa dawata, kinsa man ang mo-testigo nga wa gidawat. Although naa pa man si Atty. Bungabong, ang atong former City Treasurer, nga mo-testify kon tinuod ba gyod nga wa gidawat. Or, mo-issue sila ug affidavit, a sworn statement pagmatuod sa nahitabo. Kon mapamatud-an nga namakak sila, pwede silang makasohan ug perjury.

LMP: In a nutshell, pagkakaron, kon maghisgot kita'g financial sa Tagbilaran, wa'y problema?

BMI: Yes, ilabi na kon makolekta nato ning maong mga taxes. Gawas sa business tax, after niining compromise, among isunod ang realty tax, kay naa usab mi collectibles worth P60 million pesos.

LMP: Unsa'y sanction, kon ang usa katawo aduna'y yuta, unya dili mobayad?

BMI: Naa'y penalty nga 2% per month.

LMP: Unsa'y mahitabo kon dili gyod mobayad for a number of years?

BMI: Pwedeng i-tax sale o sobasta ang maong property, ug i-publish kini for bidding. Pero ang owner, naa pa'y right to call for redemption within one year, apan kinahanglan na siyang mobayad.

LMP: Let's talk about the City Square, unsa'y latest?

BMI: Diha'y letter nga gipadala ang City Square, kay tolo ka lapses ang among nakita sa assessment. Number one, wala sila makalokat ug lessor's permit. Ikaduha, wala sila magbayad ug realty tax. Although exempted ang government-owned properties to pay taxes, pero kon ang actual use sa maong property is taxable, dili kini mahimong subject for exemption. Since, ang City Square is used for commercial purposes, so, taxable kini. Ila nang gi-apilar nga dili na lang i-apil kay dili man sila ang tag-iya, pero anaa man na sa balaod. Ang problema lang, ganahan mi magkig-meet for negotiation, apan wala pa gihapon sila moduol.

LMP: Ang kontrata nga gipirmahan which is good for 25 years, may purohan ba nga mausab?

BMI: Ang recommendation sa Committee headed by Councilor Aleckoy Lim, tolo kabuok, it's either i-renegotiate, buy-back, or rescind the contract.

LMP: When you say renegotiate, mausab ang kontrata?

BMI: Yes, there will be changes on the terms and conditions. Ang recommendation sa Committee was addressed to the Mayor, para siya ang mo-decide. Ang ika-tolo, i-rescind kay diha sila'y violation. Ang sa kontrata, P5 million pesos per year ang ilang bayran. Sa pagsugod sa ilang operation at the middle of the year, nibayad ra sila ug katunga. Apan ang kontrata wala maghisgot nga i-proportionate ang pagbayad. Bisan gasugod sila middle of the year, kinahanglang mobayad gihapon sila sa P5 million pesos.

LMP: Ari ta sa atong mga merkado, kay akong nadunggan nga maayo kono ang kita. Sa unang administrasyon, nagkanayon man ‘to nga kanunay alkansi. Sa pagkakaron, I learned nga maayo ang pagdumala.

BMI: Akong nakit-an ang comparative report from July to December 2012, ug July to December 2013 didto sa Accounting Department, mi-increase kini ug P18 million pesos. Sa market alone, diha'y increase nga P2.5 million pesos, sa tubig mi-increase ug P4 million pesos.

LMP: Unsa may rason sa increase, tungod ba kay mi-increase pod ang rate?

BMI: Wala mausab ang rate. The good thing is, migasto lang ang Syudad ug less than P1 million pesos, mi-increase ang collection to P4 million pesos. Ang production sa tubig nidaghan, midaghan pod ang naserbihan nga mga households.

LMP: Well, everything is in order. Sama sa miagi, nahurot na ‘sab ang atong 30 minutes. Pagkakaron, atong naklaro sa katawhan nga as far as financing is concerned, wa'y problema ang City Hall. Unsa ang atong panapos nga mensahe?

BMI: Sa atong mga katawhan nga mihatag sa ilang pagsalig kanato, atong i-garantiya nga padayon ang atong pagserbisyo, alang sa kalamboan sa Dakbayan sa Tagbilaran. Kining among paggahin-gahin sa kwarta, among gisiguro nga dako ang mahatag sa social services. Kami nanghinaot nga matagamtaman kini sa atong mga katawhan sa Syudad sa Tagbilaran.

Now on his third and last term in the Sangguniang Panlungsod, CPA Bebiano Mutia Inting is, in accordance with the law, not eligible for a fourth continuous term as a Lawmaker of the City of Tagbilaran. With a sterling performance as a Legislator, he exemplifies the elective public official whose services are needed, but is cut short. A three-year term is too long for a bad government official; a nine-year term is too short for one who performs exceedingly well. Definitely, Councilor Inting is an asset, whether in public or private service. His years of affiliation with PNB have enhanced his capabilities to perfection. The SP has been a beneficiary of his expertise. Tagbilaran City Hall could benefit more if he stays in another capacity in the near future.

(Website: www.loypalapos.com ; Email: loy.pal@gmail.com ; Cellphone: 09981701129)