Twice she was out the less-favored end of the local political yardstick, schemingly perpetrated by her cunning predecessors who saw in her the proverbial neophyte, wet between the ears, and ripe for exploitation. She danced to their music and ended up holding a bag full of promises not fulfilled. But instead of playing a helpless cry-baby surrendering to the wolves of the concrete jungle, she bounced back to show them the stuff she is made of – bamboo-pliant but strong and sturdy to withstand the onslaught of Machiavellian battering. She decided to join the race her “mentors” have mastered like the back of their hands. A couple of months into the foray, she has metamorphosed into a formidable force that transformed her “friends” into detractors, brandishing their imaginary swords as if on an ethical crusade in search of their Holy Grail. Inventing improbable scenario with her as the culprit, they morphed into gossip-mongers among their kibitzers perhaps believing that spreading lies is a credible play.

But now, the people know better, especially in the election-season art of tongue-in-cheek blasphemous tirades. As she visited the 12 Barangays of Dauis, bringing to them her amelination projects, the inhabitants have come to realize that while the opposite camp has become panic-stricken and can do nothing but spew blatant lies to degrade her, she communed with the people, talked with them, knew their needs and, in her own little ways, try to assuage the anxiety by giving them both moral and material support. This way, the indefatigable “Kapitana” brings herself closer to the people. That they have won their hearts is evident in the manner they receive her in their barangays when she is not anymore treated like a stranger.

These are excerpts of an interview we had in “Nangutana Lang,” my radio slot at DYRD-ZD, aired daily (except Sunday) at 6:30 PM.

LMP: First time nimo nga gi-interview sa radio?

MTS: First time, medyo kulba-hinam.

LMP: Ayaw kabalaka, ang mga kandidato pagka-Mayor sa Tagbilaran, si Abe Lim, Si Baba Yap, ug si Dodong Gonzaga dinhi sa “Nangutana Lang” ang ilang unang live interview. Managsama ang inyong gibati.

MTS: Salamat kayo ning imong higayon nga gihatag kanako.

LMP: Ang imong ngalan karon kanunay kung madungog dili lang sa Dauis, dinhi usab sa Tagbilaran. Duna pa gani’y mga hugong-hugong... nangutana diin kono ka gikan, ngano konong daghan kaayo ka ug kwarta. Daghan silang gimugna nga mga estorya nga dili gyod katuhoan. Usa lang ang buot ipasabot niini, may gikahadlokan ang imong mga kaatbang. Unsa ang bation sa usa ka bagitang nga politiko, usa ka babaye ug inahan, nga medyo gikaintipan sa mga kaatbang?

MTS: Sir Loy, kanang ilang giingon nga gikaintipan, wala ko maghuna-huna ni ana, tungod kay si Miriam Sumaylo wala mag-mind kon unsa ang mga gipangbuhat sa mga kaatbang. Ako nagpadayon pagserbisyo sa akong Barangay ug usab sa tibuok Dauis. Kon unsa ang akong mahatag ug ika-tabang, mao na ang atong gihimo karon.

LMP: Wala ko kaila kaayo nimo sa una. Unya, mikalit lang pagtuybo ang imong ngalan, sa dihang nahimo kang Kapitan. Unsa ang rason nga miintra ka ug pamolitika?

MTS: Nakahuna-huna ko isip usa ka lumulupyo nga basin aduna ako’y mahimo para sa pagpalambo sa Barangay Tabalong. Niadtong panahuna, sa akong pagdagan sa October 2007 election, wala pa’y Barangay Hall, covered court, ug ngitngit ang kadalanan. Mao nga namasin ako nga naa ko’y mahimo sa komunidad.

LMP: Mao na ang numero uno nga rason, gusto kang mutabang sa Tabalong kay imong namatikdan nga daghan ang kulang. Sa pagkakaron, sa tanang mga Kapitan sa Dauis, matawag gyod nato nga uba’y-uba’y ang imong nahimo. Palihog, isaysay ang imong mga proyekto isip usa ka Kapitan sa Tabalong.

MTS: Paglingkod nako niadtong December 1, 2007, una natong gitan-aw ang atong mga kabataan sa Day Care. Niadtong panahuna usa lamang kini kabuok ug atong gidugangan ug duha didto sa Sitio Manaol ug sa Habitat Village.

LMP: Pagkakaron aduna na’y tulo ka Day Care Centers ang Tabalong.

MTS: Oo, Sir. Ang akong kaugalingong honorarium akong gitigum para i-himong building sa atong mga Day Care Centers.

LMP: Ang buot nimong ipasabot, wala ka mukuha sa imong sweldo? Imbes nga imong ibulsa, imong gihatag pagbalik sa Barangay?

MTS: Yes, aron makahimo kita ug mga projects. Kulang man ang kwarta sa Barangay.

LMP: Pila na katuig ang imong pagka-Kapitan?

MTS: Since December 1, 2007, mga 5 and half years.

LMP: Pero ubay-ubay na ang imong nahimo. Akong namatikdan sa una, ngitngit kaayo ang Tabalong pero karon dan-ag na ang kadalanan. Ang mga katawhan nagkanayon nga ang Dauis usa ka lungsod, Poblacion, ug gipunsisukan sa mga tawo. Pero ngano kaha nga sa tanang mga barangay ug lugar sa Dauis, Tabalong ra man ang may covered-court. Gi-unsa ma ni nimo paghimo?

MTS: Sa tan-aw nako sa tibuok Bohol, (dili ingon nga nangdaut ko) ang Dauis lang ang wa’y covered-court or gym. Dili man ta makapanghilabot sa Lungsod, maong naningkamot lang ko sa baryo nga unta naa ta niini. Inubanan sa pag-ampo ug pagtigum ug kwarta sa barangay nga ni-abot ug 500,000. Mao kadto ang atong gisugod and then, nangayo kita’g assistance ni Congressman Relampagos.

LMP: Sa ato pa, hinaguan gyod ni. Mahitabo lang ni kung ang usa ka lider, makamaong mogiya sa iyang mga katawhan. Ug atong ikomparar, unsa ang diperensya sa usa ka lider nga laki, sa usa ka babaye? Nganong nakahimo man ka, ang uban wala?

MTS: Nakita sa katawhan nga ako motrabaho gyod, bahala na ug 24 oras pa kini ug kanang gitawag nato nga zero corruption. Wa ta’y gihimo nga mga SOP (Standard Operating Procedure) or under the table transaction, para daghan ta ug mahimo sa atong barangay. Either babaye o lalaki, mahimong epektibong leader kon kinasingkasing ang iyang pag-alagad.

LMP: Ug karon nagbunga na ang imong mga damgo. Daghan na ka’g nahimo.

MTS: Kalooy sa Diyos, ang atong barangay well-lighted from boundary Songculan hangtod sa Bingag, ug sa atong circumferential road until Kansumanay Beach.

LMP: Ang ubang mga tawo, pananglitan sa imong bahin, duna na kay nahimo alang sa Tabalong. Busa kon uban pa na, moundang na. Moingon sila, kamo na pod, human na ko. Pero karon, mosamot kadako angimong responsibilidad sa imong pagdagan pagka-Mayor sa Dauis. Unsa ang motibo nimo? Nagpasabot ba nga it’s the same thing, ang imong nahimo sa Tabalong, imong himoon sa Lungsod?

MTS: Gusto nato nga ipaabot ngadto sa Lungsod ang atong gihimo sa Tabalong nga transparent governance, sukad paglingkod nato isip usa ka Kapitan. Ug karon, 100% kita nga mo-ingon nga zero corruption gyod kita sa Tabalong, ug mao kana ang atong dad-on sa atong Balay Lungsod sa Dauis.

LMP: Kinsa ang imong mga kauban sa imong slate?

MTS: Sa among grupo, ang atong Bise Mayor mao ang atong kanhi Mayor si Lulu Bongalos.

LMP: Akong kaila ni si Luciano Bungalos. Ako usab nahibal-an nga wala kini siya modawat ug sweldo for 6 years. Gihatag niya kini sa mga proyekto sa barangay. Ang iyang tuyo mao ang pag-alagad sa lungsod, dili ang pagpuno sa iyang bulsa. Is this the same reason, nga puno na ang imong bulsa ug imo na lang kining i-share sa katawhan?

MTS: Ang atong tuyo mao ang pagtabang, pag-alagad, ug pag-share usab kon unsa’y naa nato. Ginagmay lang. (Laughs)

LMP: Palihog, hinganli ang imong mga kauban sa partido ug unsa ang ilang kaakuhan sa imong pundok?

MTS: Ang atong mga kauban sila si Dr. Nilbe Salas, usa ka MedTech, ug karon bag-ong nipasar as General Practitioner nga taga-Tabalong, Dauis. Siya ang akong kauban sa pagpanghatag ug libreng tambal sa mga katawhan. Si Concepcion Cimafranca, Nursing graduate kini siya ug usa ka OCW (Overseas Contract Worker) kaniadto. Si Yvonne Guillena, usa ka Barangay Kagawad sa Catarman. Si Concepcion Bongalos, usa ka Midwife. Si Bonifacio Gacayan, anak ni former Mayor Dodong Gacayan. Iya nang nahuman ang tolo ka termo sa pagka-Kagawad ug karon mibalik sa pagpili aron mo-alagad na usab sa katawhan. Ang sunod, si Kagawad Pedro Honculada, third termer nga Konsehal sa Lungsod sa Dauis ug taga-Songculan. Si Eric Aranjuez, kanhi usa ka Seaman. Ang ika-walo mao si Crispin Tubayan, usa ka incumbent nga Konsehal sa atong Lungsod.

LMP: Unsa ang inyong mga plano sa inyong grupo? Unsa’y buhaton nimo sa Dauis nga wala pa mabuhat sa uban?

MTS: Usa sa among plano mao ang pagpalapad sa atong gi-ingon nga transparent governance. Ato na kanang gi-practice sa atong barangay sa Tabalong, ug ato kanang ipaabot sa atong Lungsod. Daghan pa ang mahimo nato nga mga proyekto, ug mahatag nga basic services. Kining inyong igsoon nga si Miriam Sumaylo, nanghatag ug mga bags para sa tanang mga estudyante sa elementary ug pre-school. Sa wala pa ako ma-Kapitan, ako na kanang gibuhat dili lang karon. Nihatag usab ako ug cash assistance gikan sa akong honorarium sa atong Senior Citizens worth P20,000, para idugang sa ilang pundo. Sa atong Women’s Organization nihatag pod ta ug P5,000 cash sa 12 ka Barangay para sa ilang livelihood program. Kita sa Tabalong aduna naman ta’y mga livelihood projects para sa atong kababayin-an, sama sa mga skills training gumikan sa TESDA (Technical Education and Skills Development Authority). Nanghatag pod kita ug mga libreng tambal sa atong mga ka-igsoonang Dauisanon.

LMP: Usa sa akong nadunggan, duna kay programa labi na kon ang usa ka Barangay sa Dauis hapit na mag-pista. Unsa gani to’y ngalan ani?

MTS: Miriam Many Mini Prices, usa ka programa nga puno ug papremyo. Imbes nga mukuha mi ug mga talents, among gipamalit ug bugas ug uban pang gamitonon sa fiesta ang among budget. Dili lang malingaw ang katawhan, makadaug pa gyod sila.

LMP: Kon maghisgot kita ug infrastructure sa Dauis, unsa ang imong plano nga hatagan nimo ug prioridad?

MTS: Among unahon ang problema sa tubig. Akong ikumparar paglingkod nako isip usa ka Kapitan, kuwangan ang tubig nato sa Tabalong. Naningkamot kita nga mahatagan ug tubig ang tibuok barangay, ug ato kining nahimo. Gani, naka- share pa ta sa pipila nato ka igsoon sa Barangay Tinago, Bingag, ug Songculan.

LMP: So, dili lang ang Tabalong ang nabulahan sa imong mga paningkamot. Bisan ang silinganang barangay, duna na’y tubig tungod nimo. Naghisgot ka ug transparency, nganong naka-ingon man ka nga importante kini?

MTS: Ato na kining gibuhat sa Tabalong nga transparent kita sa atong mga transactions sukad ta minglingkod pagka-Kapitan. Tungod niini atong gitagaan ug katungod ang katawhan nga makahibalo asa paingon ang ilang gibayad nga buhis.

LMP: You are a very interesting subject, dili lang kini ang panahon nga ako ‘ta kang imbitahon aron ma-interview. I will be inviting you again and again. Unsa ang imong panapos nga estorya sa atong mga ka-igsoonan nga Dauisonon nga karon nagmaya kay mahimo na kang Mayor.

MTS: Sa tanang natong mga ka-igsoonan sa Lungsod sa Dauis, kini si Miriam Sumaylo nga gibiay-biay ug gitamay sa atong kaatbang pero ania gihapon ako ready sa pag-serbisyo kaninyong tanan. Ang akong paningkamot nga mapa-uswag ang Barangay Tabalong, ako kining ipadayon alang sa kalamboan sa tibuok Lungsod sa Dauis.

The May election will prove how Kapitana Miriam is accepted by the people of Dauis as their ray of hope for betterment. While the habitués on the other side of the political fence do nothing but render themselves hoarse in a lip-service only their psychopants make-believe to absorb, the Miriam-minima is a beehive to the needs of the common-folks. It is easy to understand why she does what she is doing – she wants to share the blessings she has received from Divine Providence. Her becoming a public servant only legitimizes her desire to help others. If all who call themselves exponents of public service have similar actuation this would be a more beautiful world.

(Website: www.loypalapos.com; email: loy.pal@gmail.com; cellphone: 09498345957)